δακτυλίδι ή δαχτυλίδι

Κρίκος από μέταλλο, συνήθως πολύτιμο, που φοριέται στο δάχτυλο είτε ως κόσμημα είτε ως σύμβολο πίστης είτε ακόμα ως σύμβολο εξουσίας. Η καταγωγή του είναι πάρα πολύ παλαιά και ανάγεται στην εποχή του χαλκού. Το δ. ήταν στην αρχή πολύ απλό, αλλά γρήγορα απέκτησε κάποια επιτήδευση στη μορφή, ώσπου στα χρόνια του κρητομυκηναϊκού πολιτισμού, ο οποίος άνθισε γύρω στα 1800 π.Χ., έγινε εξαιρετικά κομψό και σκαλιζόταν με ιδιαίτερη φροντίδα. Το συνηθισμένο μέταλλο για την κατασκευή του δ. ήταν ο χρυσός και μερικές φορές ο σίδηρος, τον οποίο εκτιμούσαν πολύ εκείνη την εποχή. Την ίδια περίοδο ήταν πολύ διαδεδομένο το δ. με σφραγιδόλιθο, ανατολικής προέλευσης, το οποίο χρησίμευε για να σφραγίζονται έγγραφα, τα οποία όμως δεν έχουν φτάσει έως την εποχή μας, πιθανώς σε περγαμηνή ή σε πάπυρο. Από τον τύπο αυτό προέρχεται η σημασία του δ. ως συμβόλου εξουσίας και αξιώματος, που διατηρείται ακόμα και σήμερα στα δ. που φορούν οι επίσκοποι στη Δύση. Ενώ στην αρχαία Ελλάδα το δ., το οποίο αρχικά θεωρούσαν διακριτικό σημάδι κοινωνικής τάξης, δεν ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακό –το διακοσμητικό στοιχείο ήταν συνήθως μία ανάγλυφη μορφή ή κεφαλή–, το ρωμαϊκό δ. είχε αντίθετα μεγάλη διακοσμητική ποικιλία μορφών (υπενθυμίζεται για παράδειγμα το δ. με την προσθήκη ενός μικρού κλειδιού, το δ. φυλακτό, το δ. με το νόμισμα) και η αξία του οφειλόταν κυρίως στα λεπτότατα σκαλίσματα πάνω σε πέτρες, στις οποίες προσέδιδαν ακόμη και συμβολική αξία. Το γαμήλιο δ. καθώς και το δ. των αρραβώνων υπήρχαν από τη ρωμαϊκή ακόμα εποχή με την ονομασία vinculum και anulus pronubus και ήδη από τότε θεωρούνταν σύμβολα πίστης. Μεγάλης σπουδαιότητας στη ρωμαϊκή εποχή ήταν το συγκλητικό δ. που το φορούσαν στην αρχή μόνο οι συγκλητικοί, αλλά προς τα τέλη του 1ου αι. π.Χ. χρησίμευε και ως διακριτικό γνώρισμα των ελεύθερων πολιτών. Στη χριστιανική εποχή τα σκαλίσματα με ειδωλολατρικά σύμβολα αντικαταστάθηκαν από χριστιανικά σύμβολα. Στον Μεσαίωνα καθιερώθηκαν νέα συστήματα κατασκευής δ. και παρότι υπήρχε πάντοτε το δ. από απλό μέταλλο, δόθηκε μεγάλη σημασία στην ποικιλία και στον συνδυασμό των πολύτιμων λίθων και των σμάλτων, ενώ η κάθε πέτρα είχε διαφορετική σημασία. Η λαϊκή πρόληψη διατήρησε την αντίληψη της τελειότητας που έχει τις ρίζες της στο σχήμα του κύκλου και απέδιδε στο δ. μαγική δύναμη. Παρότι οι αφελείς αυτές αντιλήψεις συναντώνται όλο και πιο σπάνια, μπορεί και σήμερα ακόμα να επικρατούν τέτοιες προλήψεις όπως για παράδειγμα η πρόληψη ότι ένα δ. που έχει φτιαχτεί από πέταλο αλόγου έχειεξαιρετική δύναμη εναντίον της αρρώστιας. Πολύ διαδεδομένο είναι επίσης στον Μεσαίωνα το δ.-σφραγίδα (ιδιαίτερα γνωστό είναι το παπικό, που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα), το επονομαζόμενο του ψαρά, επειδή έχει χαραγμένη την εικόνα του Αγίου Πέτρου καθώς τραβάει τα δίχτυα. Το παπικό δ., σύμφωνα με μία παλαιά παράδοση, το σπάνε μετά τον θάνατο του πάπα. Στην Αναγέννηση, η μόδα του πλούτου και της πολυτέλειας εκδηλώνεται επίσης και στην τέχνη των δ. Ονομαστές πόλεις για τα δ. που κατασκεύαζαν την περίοδο εκείνη ήταν η Βενετία, το Παρίσι και η Φλωρεντία. Χρησιμοποιούνταν τότε πολύτιμοι λίθοι και τα μέταλλα σμιλεύονταν από μεγάλους καλλιτέχνες, όπως ο Τσελίνι. Ενώ κατά τον 15o αι. τα δ. φοριούνταν σε όλα τα δάχτυλα, η μόδα της Αναγέννησης επέβαλε να φοριούνται μόνο σε ένα ή δύο. Το μπαρόκ δημιούργησε το δ. κηπάριο με διακόσμηση φύλλων και λουλουδιών. Ονομαστό ήταν κατά τον 18o αι. το δ. à la marquise για το χαρακτηριστικό μακρουλό σχήμα του. Οι χρυσοχόοι της εποχής εξαντλούσαν όλη τη φαντασία τους και τις δυνατότητες της τέχνης τους στην κατεργασία των χρωματιστών σμάλτων και των πολύτιμων λίθων και έδιναν στα κοσμήματα αυτά μία ξεχωριστή κομψότητα. Μετά τη Γαλλική επανάσταση πραγματοποιήθηκε επιστροφή σε μία μόδα πιο αυστηρή, που έδειχνε προτίμηση, σε ό,τι αφορά τα θέματα, στα ιστορικά και πολιτικά σύμβολα, ενώ από τα μέταλλα στο ατσάλι, στον χαλκό και στον σίδηρο. Στην εποχή του Ναπολέοντα, η μόδα εμπνεόταν από τις κλασικές προτιμήσεις και χρησιμοποιούσε κυρίως ως διακοσμητική πέτρα την καμέα, ενώ την εποχή που ακολούθησε προσπάθησαν να ξεφύγουν από αυτούς τους κανόνες αναζητώντας μία πρωτοτυπία στην ασυμμετρία του σχήματος. Η σύγχρονη χρυσοχοΐα εισήγαγε στην κατασκευή των δ. τη χρήση της πλατίνας, που εξαιτίας της ελατότητάς της χρησιμοποιείται μόνο στη χρυσοχοΐα υψηλής ποιότητας. Η πλατίνα πρέπει να δουλεύεται μόνο από λεπτά και επιδέξια χέρια τεχνίτη. Σήμερα, οι πιο σημαντικές από τις πέτρες που δένονται σε δ. είναι το σμαράγδι, το μπριλάντι, το ρουμπίνι και το ζαφείρι. Μια ιδιαίτερη επεξεργασία απαιτεί το μπριλάντι που έχει πάντα μεγάλη σημασία στον καθορισμό της αξίας ενός δ. Σύμφωνα με μία σύγχρονη τεχνική, το μπριλάντι κόβεται με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνεται πιο χαμηλό, αλλά με πιο λαμπερές ανταύγειες. Τα μπριλάντια, όπως και οι άλλοι πολύτιμοι λίθοι, δένονται με δύο τρόπους: à jour à l` étoile. Το πρώτο δέσιμο επιτρέπει στην πέτρα να φαίνεται ολόκληρη σχεδόν από όλες τις πλευρές, ενώ το άλλο, που παρουσιάζει περισσότερες έδρες, χρησιμοποιείται για μικρότερους λίθους που έχουν ανάγκη να προβληθούν για να κάνουν μεγαλύτερη εντύπωση.